# راهنمای جامع قوانین پایهای بسکتبال براساس قوانین رسمی فیبا
نکته: برای کمک به مخاطب عام این مطلب، برخی واژگان انگلیسی متداول در بسکتبال به صورت فارسی نوشته شده است.
## مقدمه
بسکتبال یک ورزش گروهی است که در سال ۱۸۹۱ میلادی توسط جیمز نایسمیت اختراع شد و امروزه تحت قوانین رسمی فیبا در سطح بینالمللی برگزار میشود. این راهنما براساس نسخه ۲۰۲۴ قوانین رسمی فیبا نوشته شده تا تماشاگران و علاقهمندان بتوانند جریان بازی را بهتر درک کنند.
***
## بخش اول: اطلاعات پایهای
### تعریف بسکتبال
بسکتبال بین دو تیم برگزار میشود که هر تیم همزمان با ۵ بازیکن در زمین حضور دارد و معمولاً تا ۱۲ بازیکن در لیست مسابقه دارد. هدف هر تیم این است که با پرتاب توپ به داخل سبد حریف امتیاز بگیرد و همزمان مانع امتیاز گرفتن حریف شود.
### مدت زمان بازی
– مدتزمان رسمی بازی در فیبا ۴۰ دقیقه است؛ بازی در ۴ کوارتر ۱۰ دقیقهای برگزار میشود.
– بین کوارتر اول و دوم، و بین کوارتر سوم و چهارم استراحت ۲ دقیقهای وجود دارد.
– بین کوارتر دوم و سوم، استراحت بین دو نیمه معمولاً ۱۵ دقیقه است.
– اگر بازی در پایان کوارتر چهارم مساوی باشد، وقتهای اضافه ۵ دقیقهای انجام میشود تا برنده مشخص شود.
***
## بخش دوم: زمین و ابعاد
### ابعاد زمین
– طول زمین طبق قوانین فیبا ۲۸ متر و عرض آن ۱۵ متر است که از لبهٔ داخلی خطوط کناری و انتهایی اندازهگیری میشود.
– اطراف زمین باید حداقل ۲ متر حریم آزاد برای تماشاگران، نیمکتها و تجهیزات در نظر گرفته شود.
### خطوط اصلی زمین
**۱. خط میانی و دایره میانی**
– خط میانی زمین را به دو نیمهٔ دفاع و حمله برای هر تیم تقسیم میکند.
– دایره میانی روی خط میانی و با شعاع حدود ۱٫۸ متر رسم میشود و پرتاب آغاز بازی (جامپبال) در آن انجام میشود.
**۲. خطوط انتهایی و کناری**
– خطوط انتهایی پشت هر سبد و خطوط کناری در دو طول زمین، مرز زمین بازی را مشخص میکنند.
– اگر توپ یا بازیکن صاحب توپ این خطوط را لمس کند یا از آنها عبور کند، توپ «اوت» محسوب میشود.
**۳. خط پرتاب آزاد** free throw
– خط پرتاب آزاد در فاصله حدود ۵٫۸ متر از خط انتهایی کشیده میشود و عرض آن ۳٫۶ متر است.
– منطقهٔ پرتاب آزاد (محوطه خط پرتاب آزاد و ناحیهٔ موسوم به «کی») هنگام اجرای پرتاب آزاد استفاده میشود.
**۴. خط سهامتیازی**
– قوس سهامتیازی در فیبا شعاع ۶٫۷۵ متر از نقطهای زیر حلقه با فاصله مشخص از خط انتهایی دارد.
– هر پرتاب موفقی که از بیرون این قوس و در محدودهٔ زمین انجام شود، ۳ امتیاز دارد.
**۵. منطقهٔ محدود (پینت) و منطقه بدون شارژ**
– منطقهٔ محدود (Paint/Restricted Area) ناحیه مستطیلشکل زیر سبد است که قوانین خاصی مثل قانون ۳ ثانیه در آن اعمال میشود.
– دایرهٔ بدون شارژ زیر سبد، محدودهای است که در آن مدافع ثابت نمیتواند برای گرفتن شارژ (خطای تهاجمی حمله) روی برخورد حساب کند.
***
## بخش سوم: تیمها و بازیکنان
### ترکیب تیم
– هر تیم در زمین ۵ بازیکن دارد و بقیه روی نیمکت بهعنوان ذخیره هستند تا در جریان بازی تعویض شوند.
– هر تیم یک سرمربی، معمولاً یک کمکمربی و اعضای کادر فنی و پزشکی روی نیمکت دارد.
### لباس و تجهیزات
– همهٔ بازیکنان یک تیم باید پیراهن و شورت همرنگ و شمارهدار (۰، ۰۰ یا ۱ تا ۹۹) داشته باشند.
– استفاده از زیورآلات فلزی، اشیای تیز یا تجهیزات خطرناک ممنوع است، اما عینک ایمن و هدبند و مچبند پارچهای تا عرض ۱۰ سانتیمتر مجاز است.
### تعویض بازیکن
– تعویض فقط در زمان توقف توپ، مثلاً پس از سوت داور، تایماوت یا بین کوارترها انجام میشود.
– بازیکن تعویضی باید از ناحیه مشخص میز منشی به داور اعلام شود و فقط با اجازه داور وارد زمین شود.
***
## بخش چهارم: امتیازدهی
### ارزش امتیازات
– گل داخل قوس سهامتیازی (پرتاب در جریان بازی) ۲ امتیاز دارد.
– گل موفق از بیرون قوس سهامتیازی ۳ امتیاز دارد.
– هر پرتاب آزاد موفق (فریترو) ۱ امتیاز محسوب میشود.
### شرایط معتبر بودن گل
– توپ باید از بالا وارد حلقه شود تا گل محسوب شود؛ ورود از پایین سبد معتبر نیست.
– اگر توپ در حال ورود است و مدافع بهصورت غیرقانونی مانع آن شود، طبق قانون گولتنـدینگ، گل ثبت میشود.
***
## بخش پنجم: نقض قوانین (ویولیشنها) Violation
ویولیشنها تخلفاتی هستند که معمولاً بدون تماس بدنی اتفاق میافتند و جریمهٔ آنها از دست رفتن مالکیت توپ است.
### مهمترین نقضها
**۱. ترَوِلینگ (Traveling)**
– وقتی بازیکن صاحب توپ بیش از حد مجاز بدون دریبل قدم برمیدارد یا پایمحور را غیرقانونی جابهجا میکند.
– نتیجه: توپ از دست میرود و از محل تخلف به حریف داده میشود.
**۲. دریبل دوگانه (Double Dribble)**
– بازیکن پس از پایان دادن به دریبل (گرفتن توپ با دو دست) دوباره دریبل را آغاز کند.
– نتیجه: توپ به تیم حریف سپرده میشود.
**۳. سه ثانیه تهاجمی (3-Second Violation)**
– بازیکن حمله بیش از ۳ ثانیه متوالی در منطقه محدود (پینت) وقتی تیمش مالک توپ است بماند.
– نتیجه: ویولیشن و از دست رفتن توپ.
**۴. هشت ثانیه (8-Second Violation)**
– تیم در مالکیت توپ در زمین عقب باید ظرف ۸ ثانیه توپ را به زمین جلو منتقل کند.
– در غیر این صورت توپ به حریف داده میشود.
**۵. ۲۴ ثانیه (Shot Clock Violation)**
– هر تیم در مالکیت باید ظرف ۲۴ ثانیه شوتی بزند که حلقه را لمس کند.
– اگر قبل از اتمام ۲۴ ثانیه، خطا روی شوت یا ریباند رخ دهد، شرایط ویژه اعمال میشود، در غیر این صورت توپ به حریف میرسد.
**۶. پنج ثانیه در محاصره (Closely Guarded 5s)**
– در بعضی سطوح، اگر بازیکن صاحب توپ در زمین، زیر فشار مدافع در فاصله کم باشد و بیش از ۵ ثانیه بدون حرکت مؤثر (پاس، شوت یا دریبل) بماند، ویولیشن اعلام میشود.
**۷. اوت شدن توپ (Out of Bounds)**
– وقتی توپ یا بازیکن صاحب توپ خطوط مرزی را لمس یا از آنها عبور کند، توپ اوت است.
– بازی با اوت برای تیم مقابل از نزدیکترین نقطهٔ خروج توپ از زمین ادامه پیدا میکند.
**۸. گولتنـدینگ و اینتِرفرِنس**
– لمس توپ در حال سقوط به سمت حلقه یا پس از برخورد با تخته و در مسیر واضح گل، توسط مدافع، گولتنـدینگ است.
– دستکاری حلقه یا تخته بهگونهای که روی نتیجهٔ گل تأثیر بگذارد اینترفِرِنس است و ممکن است گل برای حمله ثبت شود.
***
## بخش ششم: فاولها (خطاهای شخصی و تیمی)
فاولها معمولاً شامل تماس بدنی غیرقانونی یا رفتار غیرورزشی هستند و بسته به نوع خطا، جریمهٔ متفاوتی دارند.
### انواع فاولها
**۱. فاول شخصی (Personal Foul)**
– تماس غیرقانونی با حریف مثل هلدادن، گرفتن، ضربهزدن یا بستن راه بهطور ناصحیح.
– طبق وضعیت تیمی و موقعیت (در حال شوت یا نه)، ممکن است فقط اوت، یا پرتاب آزاد داده شود.
**۲. فاول حمله (Offensive Foul / Charge)**
– وقتی بازیکن حمله با بدن خود به مدافعی که موقعیت قانونی گرفته است برخورد غیرقانونی کند.
– در اکثر موارد، فقط مالکیت توپ از بین میرود و پرتاب آزاد داده نمیشود، مگر در شرایط خاص.
**۳. فاول فنی (Technical Foul)**
– رفتار غیرورزشی بدون لزوماً تماس بدنی مثل اعتراض شدید، توهین، تأخیر عمدی در شروع بازی یا نقض جدی قوانین نیمکت.
– جریمه معمولاً یک پرتاب آزاد برای حریف و حفظ یا کسب مالکیت توپ است.
**۴. فاول غیرورزشمانه (Unsportsmanlike Foul)**
– خطای تماسی که شدید، خطرناک یا کاملاً غیرضروری تشخیص داده شود.
– جریمه: دو پرتاب آزاد برای بازیکن خطادیده و مالکیت توپ برای تیم او.
**۵. فاول اخراجی (Disqualifying Foul)**
– رفتار بسیار خطرناک یا حمله به حریف یا داور که به اخراج بازیکن یا فرد خاطی منجر میشود.
– بازیکن اخراجی باید سالن بازی را ترک کند و دیگر اجازهٔ حضور روی نیمکت را ندارد.
### فاولهای تیمی و جریمهٔ بونس
– در بازیهای فیبا، پس از رسیدن تیم به ۵ خطای تیمی در یک کوارتر، از آن به بعد هر خطای دفاعی معمولاً با دو پرتاب آزاد برای حریف جریمه میشود، حتی اگر روی شوت نباشد.
– بازیکنی که ۵ خطای شخصی مرتکب شود دیگر اجازهٔ ادامهٔ بازی ندارد (اصطلاحاً «فَولاوت» میشود).
***
## بخش هفتم: شروع و جریان بازی
### شروع بازی (Jump Ball)
– بازی با جامپبال در دایرهٔ میانی بین دو بازیکن از هر تیم آغاز میشود.
– پس از اولین تصاحب، بقیه موقعیتهای بحثبرانگیز توپ مشترک، با قانون «مالکیت متناوب» (Alternating Possession) مدیریت میشود.
### کنترل توپ
– توپ فقط با پاسدادن، دریبلکردن یا شوتکردن میتواند جابهجا شود؛ حمل توپ، دریبل دوباره و قدم اضافه غیرقانونی است.
– تیمها برای ساخت حمله از پاسهای متعدد، پیکانرول، حرکات بدون توپ و بازیهای طراحیشده استفاده میکنند.
***
## بخش هشتم: پرتاب آزاد و وضعیت جریمه
### پرتاب آزاد (Free Throw)
– پس از برخی فاولها، بازیکن خطادیده پشت خط پرتاب آزاد میایستد و بدون حضور مدافع مستقیم، پرتاب میکند.
– برای هر پرتاب آزاد ۵ ثانیه زمان دارد و بقیه بازیکنان باید خارج از منطقه مشخصشده بایستند تا توپ حلقه را لمس کند.
### تعداد پرتابها
– خطا روی پرتاب دوامتیازی ناموفق: ۲ پرتاب آزاد.
– خطا روی پرتاب سهامتیازی ناموفق: ۳ پرتاب آزاد.
– اگر هنگام خطا شوت موفق شود، گل ثبت میشود و معمولاً یک پرتاب آزاد اضافی داده میشود (اصطلاحاً «آند-وان» and one).
***
## بخش نهم: مفاهیم مهم برای بینندگان
### پستهای پنجگانه
– پوینتگارد (۱): مغز متفکر حمله، مسئول سازماندهی بازی و بالا آوردن توپ.
– شوتینگگارد (۲): تخصص در شوتزدن از دور و بازی روی محیط.
– اسمالفوروارد (۳): بازیکن همهفنحریف که میتواند هم نفوذ کند و هم شوت بزند.
– پاورفوروارد (۴): قدرتی زیر سبد، ریباند و بازی پست.
– سنتر (۵): معمولاً بلندقدترین بازیکن، مسئول دفاع از حلقه و بازی در منطقه محدود.
### مفاهیم تاکتیکی کلیدی
– ترنزیشن (Transition): تغییر سریع از دفاع به حمله یا برعکس بعد از تغییر مالکیت توپ.
– فستبریک (Fast Break): حمله سریع با تعداد مدافع کمتر و تلاش برای گل آسان قبل از استقرار کامل دفاع.
– اسپیسینگ (Spacing): رعایت فاصلهٔ مناسب بین بازیکنان برای خلق فضا، پاس بهتر و سختترکردن کمکهای دفاعی.
***
## بخش دهم: داوران و مسئولان میز
– در اغلب بازیهای فیبا، ۳ داور داخل زمین وظیفهٔ سوتزدن خطاها، ویولیشنها و کنترل جریان مسابقه را برعهده دارند.
– پشت میز، منشی (Scorer)، زماننگهدار (Timer) و مسئول ۲۴ ثانیه (Shot Clock Operator) کار ثبت امتیازات، فاولها و زمان را انجام میدهند.
***
✍🏻 جمع آوری: مهندس نوید چلنگر
